Określniki stosowane po tematach geograficznych

W opracowaniu materiałów do bibliografii regionalnej większości z nas największą trudność sprawia  tworzenie haseł przedmiotowych. W bibliografii regionalnej najistotniejsze znaczenie mają prawidłowo sformułowane i szczegółowe, w pełni oddające treść dokumentu, hasła geograficzne. O ile dobór tematów geograficznych nie stanowi większego problemu, to dobór określników po nich stosowanych niejednokrotnie nastręcza trudności.
 Aby ułatwić tworzenie haseł przedmiotowych geograficznych publikujemy listę określników stosowanych po tematach geograficznych.
Poniższa lista grupuje określniki według grup zagadnień, których dotyczą opracowywane dokumenty.
Określniki wyróżniono pogrubioną czcionką.

Całość opracowała Magdalena Nawrocka na podstawie Poradnika JHP BN - Hasło geograficzne autorstwa Anny Stolarczyk.



Warunki naturalne:
  1. Położenie geograficzne i ukształtowanie powierzchni:
    - geografia
    - geografia fizyczna (ukształtowanie powierzchni; środowisko przyrodnicze jako całość)
    - w kartografii (dla dokumentów nt. map)
  2. Środowisko człowieka (fizyczne i biologiczne otoczenie człowieka, zarówno naturalne, jak i będące wynikiem jego działalności):
    - klęski elementarne
    - obszary chronione
    - środowisko (dla dokumentów nt. środowiska w ogólności)
    - renaturyzacja (tylko po nazwach obiektów fizjograficznych)
    - degradacja
    - ochrona
  3. Świat roślinny i zwierzęcy:
    - fauna
    - flora
    - leśnictwo (dla dokumentów dot. zespołów leśnych lub leśnictwa jako dziedziny gospodarki)
    - paleontologia (dla dokumentów nt. organizmów kopalnych na danym terenie)
  4. Budowa geologiczna i bogactwa naturalne:
    - geologia (dla dokumentów nt budowy geologicznej danego obszaru i jego bogactw naturalnych)
    - geofizyka (dla dokumentów nt. zjawisk fizycznych zachodzących w Ziemi - np. fale sejsmiczne)
  5. Gleby:
    - gleba
  6. Wody:
    - hydrologia (dla dokumentów dot. obiegu i stosunków wodnych na danym terenie)
    - hydrografia (dla dokumentów dot. rejestracji kartograficznej wód)
  7. Klimat:
    - klęski elementarne (dla dokumentów dot. klęsk żywiołowych)
    - meteorologia
    - mikroklimat

Administracja:
  1. Zagadnienia administracyjne i samorządowe:
    - administracja (dla dokumentów dot. administracji jako działalności organizacyjnej na danym terenie oraz władzy wykonawczej i samorządowej w ogólności)
    - samorząd (dla dokumentów dot. władz samorządowych, urzędników i pracowników administracji terenowej)
    - wybory samorządowe (dla materiałów dot. wyborów samorządowych; po tym określniku stosuje się określniki chronologiczne, w tym daty roczne wskazujące na konkretne wybory)
  2. Parlament:
    - parlament
  3. Ustrój:
    - konstytucja + rok
    - konstytucje
    - ustrój
  4. Granice i podział administracyjny:
    - granice
    - podział administracyjny
  5. Godła i pieczęcie:
    - godła (dla materiałów poświęconych godłom i herbom)
    - pieczęcie
  6. Obywatele honorowi:
    - obywatele honorowi
  7. Miasta i regiony partnerskie:
    - miasta partnerskie
    - regiony partnerskie
  8. Archiwistyka:
    - archiwistyka (dla dokumentów dot. działalności archiwów na danym obszarze)
  9. Informacja:
    - informacja (jeśli problematyka informacyjna dotyczy pewnej dziedziny, określnik „- informacja” poprzedzamy określnikiem wyrażającym tę dziedzinę)

Polityka:
    - polityka (dla dokumentów nt. życia politycznego na danym obszarze)
    - polityka międzynarodowa (dla dokumentów traktujących o danym terytorium jako przedmiocie polityki innych państw)
    - wybory samorządowe

Bezpieczeństwo i porządek publiczny:
  1. Bezpieczeństwo publiczne:
    - bezpieczeństwo publiczne (dla dokumentów dot. bezpieczeństwa na danym terenie lub służb, których zadaniem jest pilnowanie porządku - milicji, policji, straży miejskiej/gminnej, służb ratowniczych)
    - dokumenty dot. wypadków komunikacyjnych opisujemy podając po temacie geograficznym określniki „-komunikacja” i „-wypadki” oraz fakultatywnie określnik chronologiczny
  2. Pożarnictwo:
    - pożarnictwo (dla dokumentów dot. służb pożarniczych na danym terytorium)
    - klęski elementarne (dla dokumentów dot. pożarów)
  3. Ewakuacja:
    - ewakuacja (dla dokumentów dot. ewakuacji ludności w sytuacjach kryzysowych)
  4. Patologia społeczna:
    - patologia społeczna (dla dokumentów dot. przestępczości, alkoholizmu, narkomanii, sieroctwa społecznego, przemocy, prostytucji itp.)

Prawo i wymiar sprawiedliwości:
    - prawo (dla dokumentów nt. prawa obowiązującego na danym obszarze)
    - prawo międzynarodowe (gdy dokument traktuje o danym terytorium jako przedmiocie prawa międzynarodowego)
    - prawo wojenne (dla materiałów nt. prawa obowiązującego podczas wojny)
    - sądownictwo
    - więziennictwo
    - ustrój

Społeczeństwo:
  1. Zagadnienia ludnościowe i stosunki etniczne:
    - ludność (dla dokumentów dot. historii ludności i zagadnień demograficznych na danym terenie)
    - stosunki etniczne (dla dokumentów dot. mniejszości narodowych i relacji między grupami etnicznymi zamieszkującymi dany teren)
    - getto (dla dokumentów dot. gett tworzonych przez władze niemieckie na okupowanych terytoriach)
    - migracje (dla opisu zagadnień migracyjnych; określnik „-migracje” dodaje się po określniku „-ludność”)
  2. Antropologia:
    - antropologia (dla prac dot. zmienności cech anatomicznych i fizjologicznych)
  3. Biografie:
    - biografie (dla dokumentów dot. osób związanych z daną miejscowością lub regionem; jeśli dana osoba lub grupa osób działała w określonej dziedzinie, określnik „-biografie” można poprzedzić określnikiem wyrażającym obszar działalności - np. „-nauka”, „-sport”)
  4. Cmentarze:
    - cmentarze lub określnik jednostkowy zawierający nazwę cmentarza (dla dokumentów dot. cmentarzy jako miejsc pamięci, osób tam pochowanych, materiałów z zakr. historii sztuki funeralnej i dotyczących zagadnień administracyjnych)
  5. Heraldyka i pieczęcie:
    - heraldyka (dla opisu zagadnień heraldycznych różnych grup ludności, np. szlachta, biskupi; heraldyka terytorialna opisywana jest przy pomocy określnika „-godła”)
    - pieczęcie (dla dokumentów dot. pieczęci stosowanych na danym obszarze zarówno przez osoby prywatne jak i urzędy)
  6. Martyrologia
    - martyrologia (dla dokumentów nt. prześladowań, cierpień, męczeństwa ludności na danym terenie)
  7. Polityka i opieka społeczna
    - polityka społeczna (dla dokumentów dot. działalności władz i innych organizacji terenowych w dziedzinie kształtowania warunków życia i pracy ludzi oraz stosunków społecznych)
    - opieka społeczna (dla dokumentów dot. działalności mającej na celu wspomaganie osób i rodzin w przezwyciężaniu trudnych sytuacji życiowych oraz dokumentów nt. dobroczynności)
  8. Wolontariat:
    - wolontariat (jeśli dokument dot. wolontariatu w określonej dziedzinie, określnik ten należy poprzedzić określnikiem wyrażającym tę dziedzinę, np. „-bibliotekarstwo”, „-służba zdrowia”)
  9. Osadnictwo:
    - osadnictwo
  10. Zagadnienia społeczne:
    - socjologia (dla dokumentów o warunkach życia ludności, stosunkach społecznych, procesach społecznych, jakie zachodzą na danym obszarze)
    - imprezy (dla opisu materiałów traktujących ogólnie o imprezach organizowanych na danym obszarze;
    jeśli dana impreza ma określony profil, należy go wyrazić przy pomocy odpowiedniego określnika i dopiero po nim użyć określnik „- imprezy”;
    w opisie dokumentów o imprezach sportowych zamiast określnika „- imprezy” stosujemy określnik „- zawody” po określniku „- sport”;
    w opisie dokumentów na temat konkursów lub festiwali należy stosować określnik „- konkursy i festiwale” po określniku wyrażającym obszar kultury lub dziedzinę sztuki, np.: poprawna forma: Kraków (woj. małopolskie) – teatr – konkursy i festiwale, forma niepoprawna: Kraków (woj. małopolskie) – konkursy i festiwale)
    - jakość życia (dla dokumentów dot. poziomu życia ludności na danym obszarze)
    - organizacje (dla materiałów o organizacjach działających na danym obszarze; tam, gdzie można przy pomocy odpowiedniego określnika wyrazić profil danej organizacji, określnik „- organizacje” powinien wystąpić po tym właśnie określniku)
    - życie codzienne (dla dokumentów dot. życia codziennego - całokształtu kultury materialnej, warunków życia, życia rodzinnego, zwyczajów, warunków pracy, sposobu spędzania wolnego czasu; poszczególne elementy życia codziennego opisuje się przy pomocy takich określników jak np. „- kultura”, „- kultura fizyczna”, „- imprezy”, „- mieszkania”)
    - zwierzęta domowe (dla dokumentów dot. zwierząt hodowanych na danym terenie w celach nie gospodarczych; prace na temat zwierząt żyjących dziko na danym terenie opisujemy stosując określnik „- fauna”)

Religia:
    - religia
    - pielgrzymki (stosuje sie po nazwach sanktuariów, np. „Wambierzyce (woj. dolnośląskie) - kościół Nawiedzenia NMP - pielgrzymki”)

Język:
    - język (dla dokumentów nt. języka/języków używanych w danym regionie)
    - onomastyka (dla dokumentów dot. nazw miejscowych i osobowych)

Gospodarka:
  1. Całokształt działalności gospodarczej:
    - gospodarka
  2. Finanse i bankowość:
    - finanse (dla dokumentów nt. finansów danej miejscowości lub regionu)
    - banki (dla dokumentów dot. instytucji bankowych działających na danym obszarze)
  3. Gospodarka komunalna:
    - gospodarka komunalna (dla dokumentów dotyczących gosp. komunalnej w ogólności)
    - cmentarze (po tym określników można użyć określników takich jak „- zarządzanie”, „- administracja”, „- planowanie przestrzenne”, „- projekty”)
    - energetyka (dla dokumentów dot. elektroenergetyki, ciepłownictwa, gazownictwa na danym terenie)
    - infrastruktura (dla dokumentów dot. wodociągów i kanalizacji, oświetlenia dróg itp.)
    - higiena (dla materiałów nt. gospodarki odpadami)
    - komunikacja (dla dokumentów dot. transportu drogowego, kolejowego, lotniczego itd.)
    - żegluga (dla dokumentów nt. transportu wodnego, określnik ten stosujemy po nazwach akwenów i rzek)
    - łączność (dla materiałów nt. poczty, telekomunikacji)
  4. Handel i usługi:
    - handel i usługi (dla dokumentów nt. całokształtu działalności handlowej i usługowej na danym terenie)
    - aptekarstwo
    - drukarstwo i edytorstwo
    - księgarstwo i antykwarstwo
    - gastronomia
    - hotelarstwo
    - rzemiosło
    - turystyka
    - agroturystyka
  5. Mieszkalnictwo
    - mieszkania
  6. Nieruchomości
    - nieruchomości
  7. Budownictwo
    - budownictwo
    - odbudowa
    - rewitalizacja
  8. Urbanistyka
    - planowanie przestrzenne
    - miasta (określnik stosuje się po nazwach regionów)
    - ulice i place lub określnik jednostkowy zawierający nazwę konkretnej ulicy, alei, placu
    - parki i ogrody lub określnik jednostkowy zawierający nazwę konkretnego parku
  9. Programy i fundusze europejskie:
    - programy i fundusze wspólnotowe (dla dokumentów nt. pozyskiwania i użytkowania funduszy UE na danym obszarze)
  10. Przemysł:
    - przemysł (dla dokumentów dotyczących przemysłu w ogólności lub poszczególnych gałęzi przemysłu oprócz górnictwa)
    - górnictwo
  11. Rolnictwo:
    - leśnictwo
    - łowiectwo
    - rolnictwo
    - rybołówstwo
  12. Ruch spółdzielczy:
    - spółdzielczość
  13. Rynek pracy:
    - bezrobocie
    - rynek pracy
    - zatrudnienie
  14. Strategia rozwoju:
    - strategia rozwoju (dla dokumentów dot. rozwoju danej miejscowości lub regionu; dla prac dotyczących rozwoju poszczególnych dziedzin stosujemy określnik wyrażający tą dziedzinę i dodajemy określnik „- planowanie” lub „- polityka”)

Historia:
    - historia (dla dokumentów dot. całokształtu historii danej miejscowości lub regionu; materiały o poszczególnych okresach historycznych wyraża się przy pomocy określnika chronologicznego)
    - historiografia (dla dokumentów nt. piśmiennictwa historycznego dotyczącego danego obszaru)
    - archeologia (dla dokumentów nt. wykopalisk archeologicznych oraz zabytków archeologicznych na danym terenie)
    - bitwy
    - miejsca pamięci
    - tablice pamiątkowe
    - pamiątki (dla dokumentów nt. pamiątek historycznych, określnik ten stosujemy po określniku „- historia”)
    - obozy hitlerowskie
    - obozy jenieckie
    - obozy pracy
    - więziennictwo
    - straty wojenne (dla dokumentów nt. strat materialnych poniesionych w wyniku działań wojennych; straty ludzkie opisuje się przy pomocy określnika „- martyrologia”)

Kultura:
    - kultura (dla materiałów nt. kultury na danym obszarze w ogólności oraz tych zagadnień szczegółowych, które nie maja swej reprezentacji w postaci odrębnych określników)
    - etnografia (dla dokumentów nt. kultury ludowej danego obszaru)
    - bibliotekarstwo
    - sztuka
    - muzyka
    - teatr
    - film
    - imprezy; konkursy i festiwale (zob. dział „Społeczeństwo”, pkt 10)
    - budownictwo (dla dokumentów nt. architektury i budownictwa; jeśli dokument dotyczy konkretnego obiektu, należy zastosować określnik jednostkowy zawierający jego nazwę)
    - pomniki lub określnik jednostkowy zawierający nazwę konkretnego pomnika
    - kolekcjonerstwo (dla dokumentów nt. kolekcjonowania różnych przedmiotów przez osoby prywatne)
    - numizmatyka (dla dokumentów nt. numizmatów związanych z danym terytorium, traktowanych jako pamiątki, dzieła sztuki, obiekty kolekcjonerskie; materiały o numizmatach opisywanych w aspekcie polityki pieniężnej opisujemy przy pomocy określnika „- finanse”)
    - media (dla materiałów nt. środków masowego przekazu na danym obszarze)
    - muzealnictwo (dla dokumentów nt. muzeów na danym obszarze)
    - wystawy (dla dokumentów nt. wystaw, w tym organizowanych w muzeach)
    - zabytki (po tematach geograficznych określnik ten stosuje się tylko wówczas, gdy dokument dotyczy ochrony i konserwacji lub dokumentacji zabytków (katalogi, inwentarze). Można go stosować po temacie geograficznym jako drugi określnik, poprzedzony określnikiem spoza dziedziny sztuki, np.: „- hydrotechnika”, „- przemysł”.
    Dla dokumentów dot. zabytków sztuki należy stosować po temacie geograficznym określnik „- sztuka”, dla dokumentów dot. zabytków architektury określnik „- budownictwo”. Po obu tych określnikach nie stosuje się określnika „- zabytki”.
    Jeśli dokument traktuje o konkretnym zabytku, należy stosować określnik jednostkowy zawierający jego nazwę)

Sport, kultura fizyczna, turystyka:
    - kultura fizyczna
    - sport
    - alpinizm
    - agroturystyka
    - turystyka
    - podróżnictwo
    - wędkarstwo

Nauka, szkolnictwo i oświata:
    - nauka (dla dokumentów dot. życia naukowego na danym obszarze)
    - szkolnictwo wyższe (dla dokumentów nt. poszczególnych szkół wyższych)
    - szkolnictwo i oświata (dla dokumentów nt. szkolnictwa i oświaty na danym obszarze w ogólności lub poszczególnych placówek oświatowych wszystkich szczebli)

Zdrowie, higiena, służba zdrowia:
    - higiena
    - służba zdrowia (dla dokumentów dot. opieki zdrowotnej na danym obszarze)
    - zdrowotność (dla dokumentów o stanie zdrowia ludności na danym terytorium)